Tek başına bir anlamı olmayan, cümle içerisinde bulunduğu yere göre anlam ve görev kazanan sözcüklerdir.
Başlıca edatlar:

ANCAK = Sadece = Edat        

Ben ancak sen sevebilirim.

ANCAK= Ama/Fakat=Bağlaç
Eve git ancak etrafı karıştırma.
            Fakat

ANCAK = Henüz = Zaman Zarfı

Babam eve ancak gelmişti.

YALNIZ = Sadece = Edat

Bu çiçeği yalnız ona ver.

YALNIZ = Ama/Fakat = Bağlaç
Çocuklar al yalnız erken getir.
                   Fakat
Sıfat olur

O, yalnız adam diye tanınır.
        Sıf.     İs.

Zarf olur

O akşam eve yalnız gitmişti.
                      Zarf       Fill

İsim olur

Yalnızım dostlarım, yalnızım yalnız.

BİR, BİR TEK, TEK:
Bir
Bir tek = Sadece = EDAT
Tek
Gönlüm tek seninle mesut.

Bu kalp bir senin için çarpar.

SADECE: Daima edattır.
Annem sadece onunla anlaşamaz.

İLE: -le, -la şeklinde de karşımıza çıkabilir. İle sözcüğü eğer “ve” yerine kullanılıyorsa bağlaç; “ve” yerine kullanılamıyorsa edattır.
İzmir’e Ali de araba ile gitti. (Edat)
O yıllarda babamla anlaşamazdık. (Edat)
Annem ve babam yıllarca ekmek ve zeytini azık yapmışlar. (Bağlaç)
Bu sorular sadece senle ben çözebiliriz.

İÇİN: Daima edattır.
Senin için ben neyim?
Not: Kimi zaman-e yönelme hali eki “için” anlamı kazandırır.
İlaçları Ahmet Bey’e (Ahmet Bey için) getirmişler.

GİBİ: Daima edattır.
Ben ona senin gibi davranamam.
1. Sıfat öbeği oluşturabilir.
Ali, dev gibi bir adamdı.
2. Zarf öbeği oluşturabilir.
Sınava o da senin gibi çalıştı.
3. Çekim eki alıp isim olarak kullanılabilir.
Onun gibisini hiç görmedim.

KADAR: Daima edattır.
Ben senin kadar zeki biri görmedim.
1. Sıfat öbeği oluşturabilir.
Gözlerin gökyüzü kadar temizdi.
2. Zarf öbeği oluşturabilir.
Sınava sabaha kadar çalışmıştım.
3. Çekim eki alıp isim olarak karşımıza çıkabilir.
Onun kadarı hiç görülmemiştir.

ÜZERE: Daima edattır.
Kitabımı az sonra geri vermek üzere almıştı.

DOLAYI: Daima edattır.
Bu teklifi senden dolayı kabul ettim.

DEĞİL: Daima edattır. Olumsuzluk anlamı sağlar.
Bu benimki sevda değil.

DEK, DEĞİN: Zaman anlamlı edatlardır.
Ölene dek/değin seni bekleyeceğim.

Mİ: Daima edattır ve ayrı yazılır.
1. Soru anlamı sağlar.
Baban eve geldi mi?
2. Pekiştirme anlamı sağlar.
Onun güzel mi güzel bir işi var.
3. Koşul ve zaman anlamı sağlar.
Eve geldi mi haberim olsun.
Eve gelirse haberim olsun.

… E GÖRE: Daima edattır.
Ben hiç sana göre değilim.

… E DOĞRU: Sadece …e doğru biçiminde edattır.
Sana doğru sensiz geliyorum yâr.
Dün, sabaha doğru yola çıktı.
Yalnız başına kullanıldığında:
1. İsim olabilir.
Doğru her yerde doğrudur.
2. Sıfat olabilir.
Doğru insanlarla dost ol.
3. Zarf olabilir.
Babam çok doğru konuştu.
… E KARŞI: Yalnızca …e karşı kullanımı edattır.
Sana karşı kendimi suçlu hissediyorum.
Sabaha karşı köye varmıştık.
Yalnız başına kullanıldığında;
1. İsim olabilir.
Onun karşısında kendimi suçlu hissediyorum.
2. Sıfat olabilir.
Karşı mahallenin muhtarı karşı binada oturuyor.
3. Kaynaşmış, deyimleşmiş birleşik fiil olabilir.
Karşı gelmek, karşı koymak, karşı durmak, karşı çıkmak…

… DEN BAŞKA: Yalnızca … den başka kullanımı edattır.
Senden başka hiçbir şey mutlu edemez beni.
Yalnız başına kullanıldığında;
1. Belgisiz zamir oluşturabilir.
Başkaları gibi sen de kötü davranama ona.
2. Sıfat olabilir.
Bana başka insanlar gibi davranma.
3. Zarf olabilir.
O çok başka konuşmuştu.

… DEN BERİ: Yalnızca … den beri kullanımı edattır.
Sabahtan beri ders çalışıyorum.
*”Beri” yalnız başına zarf olarak kullanılabilir.
Arabayı beri çek.

ŞY/19 Temmuz 2009