Samipaşazade Sezai’nin Sergüzeşt romanı, Türk Edebiyatı romancılığında yeni bir akımın öncüsü gibidir. Yöresel gerçeklerden kaynaklanarak evrensele açılan bir nitelik taşır. Toplumcu bir gözlemle köleliğin tüm acılarını Dilberle birlikte bize de çektirir. Dilber Kafkasya’dan kaçırılarak, İstanbul’a getirilen dokuz yaşlarında güzel bir Çerkez kızıdır. Esirci Hacı Ömer, Dilber’i emekli bir mutasarrıfın evine satar. Evin hanımı acımasızdır. Kızı ezdikçe ezer. Dilber gücünün üstünde çalışır, böyleyken hanıma yaranamaz, kaçar. İhtiyar bir kadın onu sokakta baygın bulur; sahibine teslim eder. Dilber, bir başka esirciye satılır. Kızı satın alan esirci Dilber’in güzelliğini görünce hemen satışa çıkarmaz. Çalgı çalmasını, şarkı söylemesini öğretir. On beş yaşlarına gelen Dilber’i bir hanımefendi oğlu için satın alır. Oğlu Celal, Paris’te Güzel Sanatlar Akademisi’nde ünlü ressam Jerome’nin atölyesinde çalışmıştır. Dilber’i beğendiği için, onu çeşitli kıyafetlere sokarak resimlerini yapar Kızı sevdiğini Dilber’in de onu sevdiğini anlamaktadır. Dilber’le evlenmeyi düşünür. Annesi karşı çıkar. Dilber, onun dengi olamaz. O zengin, Dilber’se fakir bir esir, bir köledir. Celal’in annesi Dilber’i gizlice bir esirciye sattırır. Celal, deliye döner. Geçirdiği sarsıntı yüzünden yataklara düşer. Kendini toparlayamaz. Delirir. Annesi, yaptığı yanlışlığı anlamış, lakin iş işten geçmiştir. Dilber’se Mısır’a bir başka tüccara satılmıştır. Tüccarların Elhamra sarayına yaptırdığı harem kısmında öbür kızlarla birlikte yasamağa başlar. Hüzünlü hali herkesin yüreğine dokunmaktadır. Haremağası Cevher Ağa onu öteden beri gözaltında bulundurarak bir gün sırrını öğrenir. Cevher Ağa da Dilber’i sevmektedir. Onu İstanbul’a göndermeyi aklına koyar. Uzun zaman uğraşa uğraşa bu düşüncesini uygular. Vapur biletlerini alır. Harem dairesine karanlık bir gece dışarıdan merdiven dayayarak Dilber’i kaçırmak ister, ihtiyar olduğu için heyecandan merdivenden düşer ölür. Son desteğini de böylece kaybeden Dilber, ne yapacağını şaşırır; çaresizlik içinde, kendini Nil zehrine atarak, yaşamına son verir.