Bu romanda idealist bir aydın ve öğret­men olan Feride’nin kişiliğinde, yeni bir kadın tipini yaratmak istemiştir Reşat Nuri Güntekin. Çalıkuşu, Anadolu’ya bilinçli eğilen ilk romandır, istanbullu genç bir kız Feri­de’nin Anadolu’nun çeşitli yerlerinde öğretmenlik yapması, Cumhuriyet kızlarını öğretmenliğe özen­dirmiştir. Roman günlük konuşma diliyle yazılmıştır. Rahat bir anlatım kullanılmıştır. Teyzesince yetiştirilen Feride, bir Fransız oku­lunda okumaktadır. Bu arada teyzesinin oğlu Kamuran’la birbirlerini severek nişanlanırlar. Fakat, nişanlısının başka bir ilişkisini öğrenir. Öğretmenlik için başvurarak İstanbul’u terkeder. Anadolu’nun çeşitli yerlerinde görev yaparken güzelliği, dedikodulara neden olur. Kuşadası’nda karşılaştığı Doktor Hayrullah Bey’le kağıt üzerinde evlenir. Gerçekte baba-kız ilişkisi söz konusudur. Feride’nin günlüğü­nü bulan Hayrullah Bey, ölümünden sonra Feride’ye teyzesine gitmesini söyler. Kapalı bir zarfla her şeyi açıkladığı mektubu, Kamuran’a iletmesi İçin ona verir. Kamuran, gerçeği öğrenir ve evlenirler.