AYAŞLI ve KİRACILARI
Eser, Türk toplumunun yaşadığı değerlerin çöküşü, bo­zulma ve yozlaşmayı anlatmaktadır.  Memduh Şevket Esendal, Ayaşlı ve Kiracıları adlı eserinde Cumhuriyet Türkiyesi’ndeki bir kesimi canlandırır. Otobiyografik bir romandır. Genel olarak, roman Ayaşlı’nın dokuz odalı dairesindeki hayatı, bu hayatı paylaşan insanlar arasındaki ilişkileri, değer yargılarını ortaya koyar.

Ayaşlı ve Kiracıları Kahramanları (Kişileri):

Bankacı Kahraman: Romanda adı verilmeyen ban­kacı, Ayaşlı’nın odalarından birinde oturan, olayların onun bakış açısıyla anlatıldığı bir kişidir. Ahlaklı, dürüst, çalışkandır.
Ayaşlı İbrahim Efendi: Gençlik yıllarında karanlık İş­lerle uğraşmış, dalavereci bir halk adamıdır. Hancılık, otelci­lik gibi işlerler uğraşmıştır.
Faika: Ayaşlı’nın üvey kızıdır. Fakat onunla metres ha­yatı yaşayan ahlaksız bir kadındır.
Fuat: Faika’ nın ahlaki değerleri olmayan kocasıdır. Halide: Evin hizmetçisidir. Ahlaksız bir kızdır.
Şefik Bey: Ayaşlı’nın kiracılarından biridir. Memurluk zamanı gölgede geçmiş, erken emekli edilmiş bir konsolostur. Cimri, aşırı derecede pis bir kişidir.
Haki Bey: Ayaşlı’nın kiracılarından diğeridir. Ahlaki de­ğerleri olmayan^ biridir.
Turhan Hanım: Haki Bey’in karışıdır. Ahlaksız, kumar­baz, çevresi geniş bir kadındır.
İskender Bey: Ayaşh’nın kiracılarından bir diğeridir. Kendisini fabrikatör olarak tanıtır. Oysa uyuşturucu madde kaçakçısıdır.
Hasan Bey: Ayaşh’nın kiracılanndandır. Başından bir sürü felaketler geçtiği için kendini içkiye vermiştir.
Buharalı Abdülkerim Bey: Odun, kömür ticareti ile uğraşan bir tüccardır.
İffet Hanım: Abdülkerim Bey’in karışıdır. Gitgide daire­nin hayatına uyar ve kısa zamanda değişir.
Vanlı Hüseyin Bey: Ayaşh’nın kiracılanndandır. Uğra­dığı haksızlıkların peşinde koşar.
Cevat, Orhan: Kumar yüzünden daireye dışardan katı­lan tiplerdir.
Selime Hanım: Hasan Bey’in iyi yetişmiş kızıdır. Ban­kacı ile evlenir.
 

Ayaşlı ve Kiracıları Özeti 

1930’lu yıllardır. Ankara, başkent olduktan sonra çok pa­halı bir şehir olmuştur. Bu yüzden ev kiraları çok yüksektir, insanlar, iç içe tek bir çatı altında yaşamak zorundadır. Yeni yapılan binalar şehirde âdeta kapışılmaktadır. Bu sıralarda Ayaşlı ibrahim Efendi, bir yolunu bulup 9 odalı bir daireyi uygun bir fiyata kiralar. Odanın ikisini karısı ve üvey kızına ayırır. Diğerlerini kiraya verir. Dairede kiracılar ayrı odalara sahip olmakla birlikte banyo tuvaleti birlikte kullanmak zo­rundadırlar. Bu yüzden iç içe yaşamaktadırlar.
Dairedeki kiracılar genellikle orta hâili kişilerdir. Hemen hepsi, Turhan Hanım’ın odasında kumar oynamak için bir­leşmeye başlar. Bu arada ilişkiler gitgide çetrefillesin Halide, hamiledir. İffet Hanım, gittikçe değişmektedir. Önce, saçlarını kestirir, kıyafetlerini modernleştirir. Tamamen bir salon kadını olmuştur. İffet Hanım, Cevat’la yasak bir ilişkiye girer ve zührevi bir hastalığa yakalanır. Turhan Hanım dairenin mer­kezi hâline gelir. Odasında bazı insanlar kumar oynarken, ba­zıları da seyretmektedir. Bazen oyunlar kavga ve tartışmaya dönüşür. Turhan Hanım, İskender Bey, İffet Hanım kumarlar­da başrolü oynamaktadır.
Kumar oyunları sırasında ilişkiler gittikçe karmaşıklaşır, kahramanların birbiri ile olan ilişkileri ahlaksızlasın Abdülke­rim ve Haki Bey, eşlerinin gözleri önünde başka erkeklerle olan samimiyetleri karşısında duyarsızdır. Ayaşlı İbrahim E-fendi, ise üvey kızı Faika ile birlikte yaşamaya başlar. Fai-ka’nın kocası Fuat’ın bu durum umrunda bile değildir; çünkü o da bir başkası ile beraberdir. Ayrıca İskender Bey’in Turhan Hanım’la, Faika ile ve Abdülkerim BeyMn de hizmetçi Zinefle ilişkisi vardır. Bankacı kahraman ise daire içindeki bu pis iliş­kilerden çok tiksinmektedir.
Hizmetçi Halide, hamile kaldıktan sonra Rasim’le birlik­te yaşamaya başlar. Raife ve Zinet ev işleri ile ilgilenirler. Hüseyin Bey, yeni bir vali atanan memleketine yeni bir ümit­le döner. Şefik Bey, parasının büyük birkısmını İskender’e kaptırır. Turhan Hanım, Ayaşlı İbrahim Efendi’nin kumardan pay istemesi üzerine daireden ayrılır, kendine müstakil bir ev tutar. Dairedeki hayatı canlı tutan Turhan Hanım’ın gitmesiy­le daire canlılığını kaybeder. Adeta ‘Suyu çekilmiş değirmence döner. Ayaşlı, dağılmayı önlemeye çalışır, İffet Hanım’ı Tur­han Hanım’ın yerine koymayı dener; fakat beceremez. Ha­san Bey’e felç iner ve kısa süre sonra ölür. Uygunsuz gençler­le düşüp kalkan Şefik Bey, başı kesilerek öldürülür. Afyon ka­çakçılığı yaptığı anlaşılan İskender Bey, tutuklanır. Fuat, Fa-ika’yı döver ve onu tamamen terk ederek evden ayrılır. Ban­kacı ise Hasan Bey’in kızı Selime ile evlenir ve Adana’ya gi­der. Dr. Fahri de banka müdürünün yeğeni Melek Hanım’la evlenir.
Dairenin tüm kiracıları evi terk edince Ayaşlı İbrahim Efendi, evi tekrar kiralamaz. Dairenin son sakinleri Abdülkerim Bey ile İffet Hanım Almanpazarf ndaki bir apartman da­iresine, Ayaşlı ve Faika yukarı şehirde bir eve taşınırlar. Bir­kaç ay sonra da Ayaşlı İbrahim Efendi ölür.