Eylemlerin dilek ve zaman bildiren eklerle kazandık­ları yeni yeni biçimlere kip denir. Cümlede her eylem, kip ekleriyle kullanılır.
Eylem kipleri ikiye ayrılır:
A. BİLDİRME KİPLERİ (HABER KİPLERİ):
Eylemin yapılış zamanını bildiren kiplerdir. Dörde ayrılır:
1. Geçmiş Zaman Kipi: Eylem geçmişte yapılmıştır.
Bildirilişine göre ikiye ayrılır.
a) -di’li Geçmiş Zaman Kipi (Bilinen, görünen Geçmiş Zaman): Eylemin geçmişte yapıldığını kesin olarak bildirir.
Ödevlerimi bitirdim.
Yolda onunla karşılaştık.
Eytem tabanlarına ünlü uyumuna ve ünsüz benzeş­mesine göre “-di” eki getirilerek yapılır. Bu kitabı okudum.
Birlikte ders çalıştık.
b) -miş’li Geçmiş Zaman Kipi (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman): Eylemin geçmişte yapıldığı başka­sından duyulmuş gibi bildirilir.
Duyulan geçmiş zaman kipiyle cümleye farklı anlam­lar verilebilir.
Beni evde bulamamış. (Başkasından duyma)
Kış boyu kilo almışım. (Farkında olmama)
Saatler ne çabuk geçmiş.. (Şaşma)
Derslerine iyi çalışmışsın. (Yorumlama, tahmin etme)
Eylem tabanına ünlü uyumuna göre “-miş” eki getiri­lerek yapılır.
Televizyon bozulmuş.
Eve geç dönmüşsün.
Buradan gitmişler.
2. Şimdiki Zaman Kipi: Eylemin yapılışıyla bildirişi aynı andadır.
Evde ders çalışıyor.
Kahvaltını hazırlıyorum.
Eylem tabanına -(i) “yor” eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna uymaz.
gel – i – yor
gül – ü – yor
• Şimdiki zaman kipi kendinden önce gelen geniş ünlüleri daraltır.anla-yor -> anlıyor.
söyle-yor -» söylüyor
3.Gelecek Zaman Kipi: Eylemin yapılacağını önceden bildirir.
Sizi görmeye geleceğiz.
Bir gün ünlü olacaksın.
Eylem tabanına “-ecek” eki getirilerek yapılır.
Yarın İzmir’e gidecekler.
Söylediklerimi defterine yazacaksın.
4. Geniş Zaman Kipi: Eylemin her zaman yapıla­bileceğini bildirir.
Kitap okumayı severim.
Düzenli spor yapar.
Eylem tabanına “-(i) (e) r” eki getirilerek yapılır. Sahilde yürürüz
Okula erken giderler.
Arabayı hızlı kullanırım.
B. DİLEK KİPLERİ: Eylemlerin yapılmasıyla ilgili dilek, koşul ve isteği belirten kiplerdir. Zaman anlamı taşımazlar.
Dilek kipleri dörde ayrılır:
1. İstek Kipi: Eylemin yapılmasındaki isteği bildiren
kiptir.
Sabah erken kalkalım.
Hızlı gideyim, trene yetişeyim.
Eylem tabanlarına “-e” eki getirilerek yapılır.
Müzik dinleyelim.
İstek kipi, birinci kişilerin dışında, yerini başka kiplere bırakmak üzeredir.
Eve gidesin. (git, gitmelisin.)
2. Dilek – Şart Kipi: Eylemin yapılmasındaki dileği ve koşulu belirten kiptir.
Keşke tatile çıkabilsem…
Sınavı kazansam annem mutlu olur.
Eylem tabanlarına “-se” eki getirilerek yapılır. Dinlese doğru söylediğimi anlar.
Dilek-şart kipindeki eylemler genellikle bileşik cümlelerde yan cümlecik oluşturur ve zarf tümleci
görevini üstlenir.
Gerçeği bilsem içim rahat edecek.
Zarf Tümleci Yüklem
Dilek-şart kipi eylem istek cümlelerinde yüklem görevindedir.
Ben de güzel şarkı söylesem… Yüklem
3.Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu belirtir.
Yemeğini bitirmelisin.
Acele etmeliyiz.
Eylem tabanına “-meli” eki getirilerek yapılır.
Ders sırasında konuşmamalısın.
4. Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emir yoluyla belirtir. Kitap okuyun.
Beni burada bekleyiniz.
Emir kipinin belirti bir kip eki yoktur. Her kişi için farklı çekimlenir. Birinci tekil ve çoğul kişi çekimleri de yok­tur. Benimle gel. (sen)
Benimle gelsin, (o) Benimle gelin – geliniz, (siz) Benimle gelsinler, (onlar)