Küçük Ünlü Uyumu: Ünlü harflerin düzlük-yuvarlaklık, darlık- genişlik bakımından uygunluk göstermesi kuralıdır. Buna göre:

Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü düz ise {a,e,ı,i) öteki hecelerin, getirilecek eklerin ve “mi” edatının ünlü harfleri de düz olur:

A- ra- ba- (Düz Düz Düz) Küçük ünlü uyumuna uyar.

in- ce- çik (Düz Düz Düz) Küçük ünlü uyumuna uyar.

Kalınlık

ar- mut – (Düz Yuvarlak) Küçük ünlü uyumuna uyar.

me- mur —– (Düz Yuvarlak) Küçük ünlü uyumuna uyar ancak büyük ünlü uyumuna uymaz

profesör => hem büyük ünlü uyuymuna hem de küçük ünlü uyumuna aykırıdır.

b. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü yuvarlak ise (o,ö,u,ü) ondan sonraki hecede ya düz-geniş (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,ü) “ünlü” bulunur. Sözcüğe getirilecek ekler ve “mi” edatı da buna uyar.

düşüneyim mi?

Bu kural, sözcükte birbirini izleyen iki hece için geçerlidir. Bu nedenle her hece kendinden önceki hecenin ünlüsüne göre değerlendirilir:

Bu kuralı Örnekler üzerinde inceleyelim:

gü- zel- lik- ler (Yuvarlak, Düz-geniş, Düz, Düz)

Ü- züm- cü- ler- in (Yuvarlak Dar-yuvarlak Dar-yuvarlak Düz-genİş Düz)

Küçük ünlü uyumuna göre “o-ö” ünlüleri yalnız ilk hecede bulunur. Buna uymayan sözcükler kesinlikle yabancıdır:

horoz, banyo, salon, bilardo….

“-yor” eki Türkçe bir ek olmasına karşın bu kuralı her zaman bozar:

*** geliyor, alıyor….

Büyük ünlü uyumu kuralında olduğu gibi bileşik sözcükler, yabancı dilden giren sözcükler bu kurala uymayabilir.

♦ gecekondu, radyo, mürşit…

Zamanla değişen kimi Türkçe sözcükler kurala uymaz:

♦ yağmur, kabuk, savunmak….

Aşağıdaki sözcüklerin büyük ve küçük ünlü uyumuna uygunluklarını inceleyelim:

♦ yolculuğumuz (Her iki ünlü uyumlarına da uyar)

♦ havuzda (Büyük ünlü uyumuna uyar ancak küçük ünlü uyumuna uymaz)

♦ anneciğim (Küçük ünlü uyumuna uyar ancak küçük ünlü uyumuna uymaz)

♦ görebiliyorum (Her iki uyuma da uymaz)

♦ sohbet (Küçük ünlü uyumuna uyar ancak büyük ünlü uyumuna uymaz)