ÖZNE

Cümlede yüklemin bildirdiği işi hareketi yapan; durumu ya da yargıyı üzerinde taşıyan varlıkları bildiren sözcüklere özne denir.

Aşağıdaki cümlelerde Özneyi bulalım.

İnsanın elinde beş parmak vardır.

Gülü seven, dikenine katlanır. Birkaç saat sonra yağmur dindi.

Hal eki alan bir sözcük özne olamaz.

Cümlede Özneyi bulmak için yükleme “kim, ne” soruları sorulur. Alınan cevap tek sözcük olabileceği gibi, söz Öbeği durumunda da olabilir.

Aşağıdaki cümlelerin öznelerini bulalım.

Tarihi eserleri yurt dışına kaçırmak suçtur. (Suç olan ne?)

Öğretmen gelince bütün öğrenciler ayağa kalktı. (Ayağa kalkan kim?)

Alevler kısa zamanda her yanı sardı. (Saran ne?)

Özne, cümlede sözcük durumunda olmayıp yüklemin aldığı kişi ekinden anlaşılırsa, buna gizli özne denir.

♦ Öğrencilerle tanışmak için can atıyorduk, (biz)

♦ Bu konuşmayı sonuna kadar dinleyemem, (ben)

♦ Evi, bir yıl içinde tamamladırlar, (onlar)

Bazı cümlelerde özne bulunmaz, bazılarında da “sözde özne” dediğimiz belirtisiz nesne olur.

♦ Sokakta yüksek sesle konuşulmaz. (Özne yok)

♦ Bütün işler yapıldı. (Sözde özne var.)